Pse Putini vazhdon të flasë për Kosovën?

Për Kremlinin, lufta e NATO-s në vitin 1999 kundër Serbisë është mëkati origjinal i Perëndimit dhe një fyerje poshtëruese për të cilën Rusia duhet të hakmerret.

Nga Jade McGlynn, akademike në Iniciativën Monterey në Studimet Ruse.

Në orët e para të 24 shkurtit, Kremlini nisi një luftë të re në shkallë të gjerë në zemër të Evropës.

Pamjet nga periferitë e qyteteve të Ukrainës tregojnë skena kaotike: batanije të shpërndara nëpër bunkere e klithma histerike të fëmijëve.

Përballë një tmerri të tillë, është e natyrshme t’i atribuohen këto krime një të çmenduri, një lideri krejtësisht të larguar nga realiteti. Fjalimi i presidentit rus, Vladimir Putin para pushtimit, në të cilin ai prezantoi dëshirën e tij për të ringjallur Bashkimin Sovjetik me pretendimin se Vladimir Lenini shpiku Ukrainën, nuk e kundërshton këtë vlerësim, të paktën në shikim të parë.

Historia ka qenë prej kohësh gjuha e luftës e Putinit, mënyra e tij për të analoguar dhe justifikuar agresionet moderne të Rusisë brenda lavdive dhe poshtërimeve të së kaluarës. Gënjeshtrat e qeverisë ruse se dhuna e saj aktuale kundër popullit ukrainas është vetëm një operacion special për të “de-nazifikuar” Ukrainën, thjesht zgjeron argumentin pro-Kremlinit se nazistët erdhën në pushtet në Kiev pas revolucionit “Euromaidan” të viteve 2013-2014.

Është e vështirë të pranohet që edhe Kremlini i beson propagandës së tij se presidenti hebre i Ukrainës, Volodymyr Zelensky, është nazist. Për shpjegim më të qartë, që shfaq një formë logjike në të menduarit e Kremlinit, është më e dobishme të shqyrtohet një tjetër analogji historike shumë e përdorur për luftën e Rusisë kundër Ukrainës: Kosova dhe bombardimet e NATO-s në Jugosllavinë e atëhershme (Serbia dhe Mali i Zi i sotëm).

Mbrojtja e popullsisë vendase nga gjenocidi, ndalimi i një qeverie nacionaliste jashtë kontrollit, afirmimi i të drejtave të njeriut, parandalimi i mizorive të denja për nazistët: Këto ishin mesazhet thelbësore në fjalimin e deklaratës së luftës të Putinit. Ata gjithashtu pasqyrojnë me vetëdije arsyetimet e dhëna nga udhëheqësit e NATO-s për bombardimin e Jugosllavisë më shumë se dy dekada më parë.

Kjo nuk është rastësi. Në fjalimin e Putinit më 21 shkurt, në të cilin ai shpalli njohjen nga Rusia të Republikave Popullore të Luhanskut dhe Donjeckut, Putini iu referua bombardimeve të NATO-s ndaj Jugosllavisë dhe mbështetjes për Kosovën si një pikë kontakti dhe justifikim.

Sipas tij, duket se NATO-ja sajoi një gjenocid të rremë në Kosovë për të legjitimuar ndërhyrjen e saj, tani ai po bënte të njëjtën gjë. Kjo nuk kishte të bënte vetëm me sigurimin e precedentit, por edhe me dërgimin e një mesazhi: Nëse Perëndimi mund të ricaktojë kufijtë për Kosovën, atëherë ne mund të ricaktojmë kufijtë për Republikat Popullore të Donetsk dhe Luhansk në Ukrainën lindore.

Ky fjalim pasoi nga spektakli i menaxhuar nga skena e një takimi të Këshillit të Sigurimit, ku ministrat u ftuan të zotoheshin për mbështetjen e tyre për njohjen e pavarësisë së dy republikave. Në fjalimet e tyre, kryetarja e Këshillit të Federatës, Valentina Matviyenko dhe ministri i Jashtëm, Sergej Lavrov, përmendën gjithashtu bombardimet e NATO-s, si justifikim dhe precedent për lëvizjet e Rusisë për të mbrojtur popullsinë e Donbasit nga një gjenocid fiktiv.

Analogjitë e Kremlinit që krahasojnë Ukrainën lindore me Kosovën tregojnë se qëllimi i qeverisë ruse për të sulmuar Ukrainën është të rivendosë arkitekturën e sigurisë të Luftës së Ftohtë, në mënyrë që Perëndimi të mos ketë më fuqinë ekskluzive për të rivizatuar kufijtë dhe për të ndryshuar regjimet. Bëhet fjalë gjithashtu për shkatërrimin e epërsisë ideore të Perëndimit dhe tërheqjen e vlerave të tij për vendet e tjera duke pretenduar se ajo bazohet në më shumë se interesin vetjak.

Kuptimi i Rusisë për luftën 78 ditore të NATO-s kundër Serbisë është krejtësisht i ndryshëm nga ai i shumë vendeve perëndimore, të cilat e shohin atë si një ndërhyrje humanitare ose që ishte një përgjigje ndaj gjenocidit. Llogaritë perëndimore vënë pak theks në mungesën e miratimit të Këshillit të Sigurimit të Kombeve të Bashkuara për sulmet ose në humbjen e jetëve të civilëve.

Nëse shikoni portalin historik më të njohur rus, i cili financohet nga Kremlini, do të lexoni se kriza në Kosovë nuk u shkaktua nga nxitja e qëllimshme e tensioneve nacionaliste apo spastrimi etnik i shqiptarëve të Kosovës dhe të tjerëve nga Sllobodan Millosheviq. Në vend të kësaj, sipas kësaj faqeje, ajo u shkaktua nga Shtetet e Bashkuara me mbështetjen e NATO-s dhe disa vendeve të Bashkimit Evropian, të cilat po shfrytëzonin dobësinë post-sovjetike të Rusisë dhe po shkatërronin aleatin e saj të vjetër, Serbinë. Rusia e ka parë prej kohësh Ballkanin si pjesë e sferës së saj të ndikimit dhe marrëdhëniet e saj vëllazërore me Serbinë kanë qenë historikisht vendimtare për ushtrimin e pushtetit të saj në këtë rajon.

Edhe në atë kohë, mediat bashkëkohore perëndimore dhe ruse shfaqnin imazhe shumë të ndryshme të luftës në Kosovë. Mbështetja e Perëndimit për Ushtrinë Çlirimtare të Kosovës, bëri që edhe ligjvënësit e opozitës ruse me mendje demokratike të kritikonin ashpër veprimet perëndimore në Ballkan. Kjo ndjenjë u forcua më shumë pas bombardimeve të NATO-s.

Megjithëse Rusia kontribuoi në një përpjekje ndërkombëtare për të dërguar paqeruajtës në Kosovë, ajo mbështeti hapur forcat jugosllave atje dhe madje sulmoi aeroportin e Prishtinës, duke penguar uljen e avionëve të NATO-s. Taktikisht i pakuptimtë, ky akt ishte i pasur me simbolikë, duke përcjellë mosmarrëveshjen e Rusisë me politikën e NATO-s dhe një dëshirë të ripërtërirë për të mbrojtur interesat e saj. Kjo sinjalizoi gjithashtu një gatishmëri të parakohshme për një ‘zjarr’ për hir të krenarisë kombëtare, me forcat e NATO-s dhe ruse që shmangin konfrontimin falë vetëm ndërhyrjes depërshkallëzuese të një gjenerali britanik.

Në disa aspekte, pasqyrohej kthesa e shumëpërfolur e Primakovit. Në mars të vitit 1999, Ministri i Jashtëm i atëhershëm i Rusisë, Yevgeny Primakov, urdhëroi që fluturimi i tij të kthehej për në Moskë, rrugës për në Uashington, pasi mësoi se NATO po fillonte sulmet ajrore në Jugosllavi. Rusia i perceptoi veprimet e NATO-s si një poshtërim të qëllimshëm dhe një mohim të statusit rus në rajon dhe më gjerë.

Jugosllavia ka qenë pikë referimi e vazhdueshme në fjalimet e Putinit dhe Lavrovit, veçanërisht në lidhje me Ukrainën. Për shembull, gjatë revolucionit Euromaidan të viteve 2013-2014 që përmbysi liderin ukrainas, Viktor Janukoviç, Putin u fokusua në Jugosllavi. Ai i konsideroi bombardimet e NATO-s dhe më vonë mbështetjen e SHBA-së për Revolucionin e Buldozerit që përmbysi Millosheviqin, si një pararendës i Euromaidanit të Ukrainës, duke e inkuadruar Jugosllavinë si revolucionin e parë me ngjyra. Kanalet televizive federale pro-ruse e referuan atë gjatë gjithë vitit 2014, duke shfaqur pamjet e bombardimeve të Beogradit dhe qyteteve të tjera për të ekspozuar hipokrizinë e supozuar të kritikave perëndimore ndaj veprimeve ruse. Aktorët dhe mediat pro-ruse sot po ndajnë gjithashtu mesazhe dhe pamje të ngjashme nga ajo kohë, duke përfshirë edhe vetë Serbinë.

Zërat pro-rusë tregojnë në mënyrë rutinore hipokrizinë perëndimore në mbështetjen dhe ‘lehtësimin’ e pavarësisë së Kosovës, por duke dënuar vetëvendosjen (të supozuar) të Krimesë, Abkazëve dhe Osetëve të Jugut. Megjithatë, justifikimi sipas ligjit ndërkombëtar për të mbështetur shkëputjen e Kosovës nga Serbia sigurisht që nuk do të zbatohej për Krimenë dhe do të kishte vështirësi të zbatohej edhe për Abkhazinë dhe Osetinë e Jugut.

Duke u shpërqendruar nga vetë shkeljet e normave ndërkombëtare të Rusisë, Putin iu përgjigj kritikave perëndimore për aneksimin e Krimesë duke thirrur në mospërfilljen e Perëndimit për ligjin ndërkombëtar kur ata bombarduan Beogradin ose ndërhynë në Kosovë. Në një fjalim të vitit 2016 në Klubin e Diskutimit Valdai, Putin argumentoi: “Bombardimi i Beogradit ishte qartësisht një ndërhyrje jashtë normave dhe rregullave të së drejtës ndërkombëtare. Shtetet e Bashkuara e bënë atë në mënyrë të njëanshme. Ju folët për Krimenë. Po në Krime? Nuk është asgjë në krahasim me atë që keni bërë në Jugosllavi.”

Nëpërmjet komenteve si këto, Putini nuk po përpiqet vetëm të antagonizojë Perëndimin, ai po përpiqet gjithashtu t’i bëjë ngjarjet në Ballkan një kornizë historike të përshtatshme dhe relevante përmes së cilës të interpretojë veprimet dhe kritikat aktuale perëndimore ndaj Rusisë. Duke vepruar kështu, ai përdor hipokrizinë e supozuar perëndimore për të justifikuar shpërfilljen e tij ndaj ligjit ndërkombëtar, duke e bërë atë një çështje parimi, barazie dhe krenarie që Rusia gjithashtu mund t’i injorojë rregullat.

Në Valdai në vitin 2017, presidenti rus u ankua sesi Perëndimi e trajtoi Rusinë post-sovjetike, duke hedhur poshtë hapjen dhe besimin e saj pasi “injoroi plotësisht interesat tona kombëtare, për shembull në bombardimet e Jugosllavisë dhe Beogradit, dërgimin e trupave në Irak, etj. Dhe është e qartë pse: Ata shikuan gjendjen e kompleksit tonë bërthamor, Forcat tona të Armatosura, ekonominë tonë. Atëherë ligji ndërkombëtar dukej i panevojshëm.”

Ky interpretim e konsideron Jugosllavinë si pikën kryesore në degradimin e marrëdhënieve të Rusisë me Perëndimin, si vendin, sipas fjalëve të Putinit, “ku filloi gjithçka”. Në mbledhjen e Këshillit të Sigurimit më 21 shkurt, Lavrov përmendi mbështetjen e NATO-s për Kosovën në atë kohë si një arsye për të shpërfillur kritikat perëndimore ndaj Rusisë tani. Në vitin 2014, duke folur në forumin rinor Seliger, ai përmendi Jugosllavinë si një luftë “në shkelje të të gjitha normave dhe përgjegjësive të imagjinueshme”. Parë përmes kësaj thjerrëze të mbushur me ankesa të një superfuqie dikur të rënë, por të ringjallur, sulmet e Rusisë ndaj Ukrainës sot duhet të kuptohen si rezultati përfundimtar, një riluajtje e Kosovës, por me Rusinë si fituese, aq të fuqishme sa të shkelë normat, jo perëndimin.

Nëse Kosova ishte nadiri i dobësisë ruse, në pushtimin e Ukrainës, tani jemi dëshmitarë të përmbysjes së saj. Në rusisht, folja ‘zerkalit’ do të thotë të imitosh, të kopjosh dikë, apo si të shikohesh në një pasqyrë, dhe kjo tregon se si Kremlini dëshiron të përshkruajë luftën e tij kundër Ukrainës. Pretendimet e pandërprera të Kremlinit për gjenocid në Donbass dhe krijimi i një krize refugjatësh atje duke ftuar dhe korruptuar qytetarët e Donbasit për të ardhur në Rusi, ndjehen si përpjekje të dukshme për t’i bërë jehonë veprimeve perëndimore në Kosovë. Ky pasqyrim mund të shihet edhe në taktikat ushtarake të Kremlinit, me sulme në të gjithë Ukrainën ndaj objektivave infrastrukturore, civile dhe ushtarake, ashtu si gjatë bombardimeve të NATO-s ndaj Jugosllavisë.

Bota ka parë që forcat tokësore ruse të lëvizin në Donbass për të shmangur rrezikun e gjenocidit dhe përdorimin e të ashtuquajturve paqeruajtës. Kremlini gjithashtu dëshiron qartë të heqë qeverinë Zelensky në Kiev, ashtu siç, sipas tij, Perëndimi përmbysi Millosheviqin. Në ndjekjen e këtij qëllimi, Rusia tashmë ka tejkaluar veprimet e NATO-s në Jugosllavi.

Kremlini ka kënaqur dhe nxitur prej kohësh traumën kolektive kombëtare të rënies së Bashkimit Sovjetik për ta paraqitur veten si hakmarrës i poshtërimeve të së kaluarës. Duke thirrur Kosovën në Ukrainë, Rusia po demonstron (për vete mbi të gjitha) se është kthyer në statusin e fuqisë së madhe dhe synon të kryejë një zhbërje të qartë të arkitekturës së sigurisë së pas Luftës së Ftohtë, duke kaluar pragun në një rend tjetër botëror, në vend që thjesht të tendosni ose rishikoni rregullat aktuale.

Nëse, për Putinin, Jugosllavia ishte revolucioni i parë me ngjyra, atëherë Ukraina mund të shihet si një revolucion zbardhues rus, pasi ajo përpiqet të heqë ngjyrën nga Ukraina pa marrë parasysh dëmin që procesi i shkakton popullit ose strukturës shoqërore të atij vendi.

E parë nga prizmi i pakënaqësisë së Kosovës dhe Rusisë, një pushtim që në fillim dukej krejtësisht irracional fillon të ketë më shumë kuptim. Duke filluan këtë luftë ndaj Ukrainës, Rusia po demonstron barazi statusore me Perëndimin dhe po e quan një bllof për mungesën e guximit dhe rrjedhimisht të pushtetit të këtij të fundit.

Në 24 orët e para pas pushtimit, reagimi perëndimor ishte dërrmues. Që atëherë, Perëndimi ka ndërmarrë veprime drastike, duke barazuar sanksionet kundër Bankës Qendrore të Rusisë, duke hequr shumicën e bankave ruse nga SËIFT dhe duke i ofruar Ukrainës armë për mbrojtjen e saj. Megjithatë, është e vështirë të shihet se si kjo do të bëjë shumë ndryshim nëse këto vende nuk i tregojnë Putinit se janë të gatshëm të zbatojnë masa që kanë kosto reale për interesat e tyre ekonomike, duke përfshirë një Plan Marshall, sekuestrimin e aseteve të lidhura me Kremlinin dhe transferimin e tyre në rezistencën ukrainase.

Në mungesë të masave të tilla, ato do të vërtetonin se analogjia historike e Putinit është të paktën pjesërisht e saktë, me dobësinë morale të Perëndimit që tani përputhet me dobësinë ekonomike dhe politike të Rusisë gjatë luftës në Kosovë.