Një trashëgimi komplekse, që ndez debat edhe pas gjysmë shekulli

Henry A. Kissinger, i cili vdiq të mërkurën në moshën 100 vjeçare, ishte një nga shtetarët më të rëndësishëm në historinë e SHBA. Megjithëse triumfet e tij më të mëdha ndodhën gjysmë shekulli më parë, trashëgimia e tij është komplekse, e debatuar dhe përmban mësime tejet informuese për sfidat e ndërlikuara të politikës së jashtme sot.

Në më pak se katër vjet gjatë fillimit të viteve 1970, Kissinger ndërmjetësoi hapjen e marrëdhënieve midis Shteteve të Bashkuara dhe Kinës, tërheqjen e trupave amerikane nga Vietnami, marrëveshjet kryesore të kontrollit të armëve me Bashkimin Sovjetik dhe marrëveshjet izraelito-arabe, që bënë Shtetet e Bashkuara fuqinë dominuese në Lindjen e Mesme.

Ndërsa forconte dhe mbronte këtë politikë të “zbutjes” – zbutjen e tensioneve me Bashkimin Sovjetik – Kissinger ndoqi gjithashtu atë që ai e konsideronte si një garë me shumën zero për ndikimin global me sovjetikët, duke çuar në atë që ai dikur e përshkroi privatisht, në fund të jetës, si arritja që e bënte më krenar: negocimi i marrëveshjeve midis Izraelit dhe Egjiptit dhe Izraelit dhe Sirisë pas luftës së vitit 1973.

Në vend që të mbështetej në forume shumëpalëshe, sekretari i atëhershëm i shtetit shpiku “diplomacinë e vajtje-ardhjeve” dhe ndërmjetësoi personalisht marrëveshjet, të cilat patën përfitimin e përjashtimit të Moskës. Pas kësaj, një prani dikur e frikshme sovjetike në Lindjen e Mesme u zbeh dhe Shtetet e Bashkuara u bënë fuqia arbitër e rajonit – gjë që ka vazhduar deri në shekullin e 21-të.

Triumfet e Kissingerit, ashtu si dhe gabimet e tij, erdhën nga përqafimi i një shkolle realiste të politikës së jashtme. Ashtu si burrështetasi austriak Klemens von Metternich, i cili formësoi rendin pas Napoleonit në Evropë dhe ishte subjekt i temës së disertacionit të doktoraturës së tij në Harvard, Kissinger besonte se paqja arrihej më së miri duke balancuar interesat e shteteve të mëdha. “Ne lëvizëm drejt Kinës për të formuar një ekuilibër global,” shkroi ai. “Nuk ishte për të bashkëpunuar kundër Bashkimit Sovjetik, por për të na dhënë një pozicion ekuilibrues, për ta përdorur për qëllime konstruktive – për t’i dhënë çdo fuqie komuniste një aksion, përmes marrëdhënieve më të mira me ne.” Në të vërtetë, edhe kur orkestroi vizitën historike të Presidentit Richard M. Nixon në Kinë në vitin 1972, Kissinger po vuloste një marrëveshje historike me Moskën, e cila kufizon armët strategjike bërthamore.

Në vitin 1978, një editorial i Washington Post përshkroi atë që shumë nga kritikët e Presidentit Jimmy Carter mendonin se i mungonte politikës së jashtme të Carter: “ndjenja e dizajnit, e arkitekturës, e të diturit se çfarë po bënte, që Henry Kissinger e përcolli gjerësisht, madje edhe për qortuesit e tij”.

Kishte shumë të tillë. Në ndjekjen e pamëshirshme të atyre që i perceptonte si interesa të SHBA-së, ai u akuzua për zbutjen me diktatorët dhe nxitjen e krimeve të luftës. Kissinger mundësoi dhe inkurajoi disa nga shkeljet më të rënda të Niksonit, duke përfshirë bombardimin e fshehtë të Kamboxhias. Ai gjithashtu mbështeti një përpjekje të SHBA për të rrëzuar presidentin e zgjedhur socialist të Kilit dhe mbështeti sulmin e përgjakshëm të Pakistanit në Bangladesh.

Edhe pse e kuptoi që përpara se t’i bashkohej administratës së Nixon-it në vitin 1969 se Shtetet e Bashkuara nuk mund ta fitonin luftën në Vietnam, Kissinger mbështeti vazhdimin e saj për vite me radhë, në emër të ruajtjes së “besueshmërisë” së SHBA-së përballë sovjetikëve. Marrëveshja e vitit 1972 që ai negocioi për tërheqjen e trupave amerikane ishte krijuar për të shpëtuar prestigjin amerikan duke ofruar një “interval të mirë” midis asaj shkëputjeje dhe kolapsit të pashmangshëm të Vietnamit të Jugut. Kur erdhi fundi në vitin 1975, Kissinger u ofrua që t’a kthente Çmimin Nobel për Paqen që i ishte dhënë.

Të vësh re gabimet e tij nuk do të thotë të minimizosh rëndësinë e Henry Kissingerit, por ta vërtetosh atë. Diplomacia e tij krijoi skenën për disa nga zhvillimet më të rëndësishme të fundit të shekullit të 20-të: shembja e Bashkimit Sovjetik; transformimi i Kinës në një fuqi globale, e nxitur nga ulja më e madhe e varfërisë në historinë njerëzore; ngatërresa e thellë e Shteteve të Bashkuara në Lindjen e Mesme. Në të vërtetë, kulmi i Kissingerit ishte një kohë kur sekretari i shtetit mund të bënte ujdi të mëdha, që duken të paarritshme për liderët amerikanë sot. Një kohë e tillë duket shumë e largët. Në vitet e tij të mëvonshme, Kissingeri komentoi për çështjet e jashtme, por kaloi shumë kohë duke u përballur me premtimin – dhe rreziqet – e inteligjencës artificiale.

Por edhe nëse mundësitë për diplomaci gjithëpërfshirëse duken më të pakta, trashëgimia e Kissingerit përmban mësime si kurrë më parë. Njëri është se politika e jashtme e SHBA-së e praktikuar duke injoruar vlerat demokratike mund të arrijë shumë – por edhe të humbasë shumë. Gjysmë shekulli më vonë, Shtetet e Bashkuara janë ende duke luftuar për të përcaktuar marrëdhëniet e tyre me regjimin kinez.

Praktikat ekonomike grabitqare të Pekinit dhe të dhënat e tmerrshme të të drejtave të njeriut mbeten të neveritshme për interesat dhe vlerat e SHBA. Megjithatë hapja e Kinës ishte një hap thelbësor në ndërtimin e prosperitetit modern; shkëputja radikale do të ndëshkonte ekonomitë në të dy anët e Paqësorit dhe do të komplikonte luftën globale të ndryshimit të klimës.

Udhëheqësit e sotëm duhet të bëjnë marrëveshje kur është e mundur moralisht dhe praktikisht – por me kujdes dhe qartësi morale. Siguria vjen edhe nga ruajtja e lidhjeve me ata që ndajnë vlerat e SHBA-së, pjesërisht duke respektuar dhe rinovuar institucionet globale të ndërtuara nga gjeneratat e mëparshme. Në planin afatgjatë, natyra e regjimeve ku Shtetet e Bashkuara angazhohen ka shumë rëndësi, jo thjesht për të parë se si ekuilibrohet për momentin politika e fuqive. / The Washington Post – Bota.al