Pse duhet të shqetësohemi për rënien e Qeverisë së Kosovës?

Qeveria e Kosovës, e udhëhequr nga Albin Kurti, u rrëzua më 25 mars 2020, më pak se dy muaj pasi u formua. Vota e mosbesimit u iniciua nga Lidhja Demokratike e Kosovës (LDK), një partner i ri në qeverinë e udhëhequr nga Vetëvendosja e Kurtit pasi kryeministri shkarkoi ministrin e brendshëm, Agim Veliu, një anëtar i LDK-së. Pandemia COVID-19 shërbeu si një perde tymi për të errësuar analizën e duhur të kolapsit të qeverisë. Partnerët e koalicionit erdhën deri te mosmarrëveshja kur Veliu kundërshtoi qeverinë duke mbështetur shpalljen e Gjendjes së Jashtëzakonshme Kombëtare, e cila u sugjerua si një përgjigje ndaj pandemisë nga presidenti i vendit, Hashim Thaçi. Ndërsa pandemia ishte përdorur si pretekst, arsyeja e vërtetë që u përmbyti qeverinë ishin gënjeshtrat në konfliktin mes Kurtit dhe Thaçit.

Shpallja e luftës kundër korrupsionit dhe krimit të organizuar nga Kurti dhe këmbëngulja e tij për një qasje të re për dialogun me Serbinë kërcënoi pozicionin e presidentit të Kosovës, i cili u përshkrua nga ekspertët sllovenë IFIMES (Instituti Ndërkombëtar për Studime të Lindjes së Mesme dhe Ballkanit) si “një simbol i oktapodit politiko-kriminal”. Pa pasë ndonjë mbështetje të konsiderueshme të elektoratit, Thaçi u detyrua të kërkojë aleatë përtej kufijve të Kosovës. Ai i gjeti ata në administratën amerikane, në formën e të dërguarit të posaçëm të presidentit Trump për negociatat në mes Serbisë dhe Kosovës, Richard Grenell dhe gjithashtu në formën e presidentit serb, Aleksandar Vuçiq. Edhe pse dialogu mes Kosovës dhe Serbisë është pezulluar zyrtarisht për ca kohë, këta tre politikanë janë takuar në fshehtësi dhe po negociojnë një marrëveshje të re përfundimtare, me qëllim që ajo të nënshkruhet sa më shpejt të jetë e mundur. Kurti ishte pak më tepër se një pengesë për këtë plan, për këtë arsye Grenell vendosi të ndihmojë rrëzimin e qeverisë së formuar së fundmi të Kosovës. Atëherë, pse duhet të rrëzohet qeveria e Kurtit si shkak shqetësimi?

Shkëmbimi i territoreve

Një nga arsyet është se Qeveria Kurti ishte pengesa e fundit për marrëveshjen e shpejtë për të cilën po negociohet mes Vuçiqit, Thaçit dhe Grenellit. Edhe pse Grenell zyrtarisht ka mohuar që çdo shkëmbim territori midis Kosovës dhe Serbisë është diskutuar në praninë e tij, kjo është një ide që Vuçiq dhe Thaçi po e shtyjnë që nga viti 2018.

Le të bëjmë së pari një vështrim se pse shkëmbimi i territoreve mund t’i përshtatet interesave nga këta tre burra dhe pse ata e kanë marrë me kaq nxitim. Siç e kanë theksuar shumë, Grenell po nxiton të ndërmjetësojë një “marrëveshje historike” midis Serbisë dhe Kosovës, e cila mund të tregohet për publikun amerikan si një fitore e politikës së jashtme të administratës Trump në prag të zgjedhjeve presidenciale. Gjithashtu nuk përjashtohet mundësia që Grenell është i motivuar nga ambicia personale dhe të fitojë besueshmëri e një negociatori ndërkombëtar. Thaçi, ndërkohë, mezi pret që të përfundojë çdo lloj marrëveshje që do t’i garantojë atij imunitet nga ndjekja penale, që do të thotë, çdo marrëveshje që do të parandalojë Zyrën e Prokurorit të Specializuar në Hagë të padisë atë për krime lufte. Në fund të fundit, Vuçiq ka dëshirë të bëjë një marrëveshje që ai do të jetë në gjendje t’i paraqesë elektoratit serb – përmes mediave të kontrolluara rreptësisht – si një fitore personale. Një shkëmbim territori do të ishte më pak i dëmshëm për vlerësimet e Vuçiqit sesa njohja e pakushtëzuar e pavarësisë së Kosovës.

Dhe përse shkëmbimi i territoreve do të ishte keq për të gjithë të tjerët? Së pari, kjo kuazi-zgjidhje do të ishte një humbje për idenë e shtetit si bashkësi politike të qytetarëve të tij, pavarësisht nga përkatësia etnike e tyre. Vizatimi i kufijve të rinj përgjatë vijave të “demarkacionit etnik” do të forconte mbizotërimin e etnonacionalizmit në rajon dhe do të normalizonte idenë e rrezikshme që bashkësitë etnike homogjene janë “natyrore”. Së dyti, një shkëmbim territoresh do të ishte i vështirë për t’u zbatuar në botën reale pa shkaktuar vuajtje të mëdha njerëzore – mbi të gjitha për ata që do të gjendeshin në anën e “gabuar” të kufirit – e që do të kishte shumë prej tyre. Njerëzit do të detyroheshin të linin shtëpitë e tyre nga frika, ndërsa ata që vendosin të qëndronin, do ta jetonin jetën e tyre në ndarje. Më në fund, vizatimi i kufijve të rinj në Ballkan do të legjitimonte aspiratat ekzistuese për të krijuar shtete të reja, etnikisht të pastra. Në të kaluarën, aspirata të tilla kryesisht kanë përfunduar në gjakderdhje.

Një grushtshtet i butë (Soft Coup D’état)

Një arsye tjetër pse duhet shqetësuar për rrëzimin e qeverisë së Kosovës është se ai është fillimi i një grushtshteti të butë. Ky grushtshtet mbështetet nga administrata Trump pas përpjekjeve të pasuksesshme për të ushtruar presion ndaj Qeverisë së Kosovës. Në fund të shkurtit, kur Kurti njoftoi heqjen graduale të tarifave për mallrat serbe dhe vendosjen e reciprocitetit në marrëdhëniet bilaterale mes Kosovës dhe Serbisë, Grenell kërcënoi të pezullojë ndihmën financiare të SHBA-së për Kosovën dhe madje të tërheqë trupat amerikane, përveç nëse tarifat revokohen menjëherë dhe pa kushte. Ky dënim befasues dhe i padrejtë nuk ishte i nevojshëm në fund të fundit kur shpërtheu kriza me COVID-19 – bash në kohën për Thaçin dhe Grenell.

Mosmarrëveshjet për menaxhimin e krizës shërbyen si një pretekst i përshtatshëm për rrëzimin e Qeverisë Kurti. Nuk u desh shumë që partneri i ri i koalicionit, LDK, të merrte anën e Thaçit. Ky defekt duhet të kuptohet në dritën e faktit se lufta për korrupsionin e paralajmëruar nga kryeministri nuk do të ishte problem vetëm për Thaçin, por edhe për udhëheqjen e LDK-së. Me rënien e Qeverisë së Kosovës, secila nga palët e përfshira në grushtshtet kishte diçka që u duhej: Grenell hapi rrugën për të ashtuquajturën marrëveshje gjithëpërfshirëse midis Beogradit dhe Prishtinës; Thaçi mori një shans për të nënshkruar marrëveshjen si paqebërës dhe duke bërë kështu, të shmangte paditë për krime lufte; ndërsa udhëheqja e LDK-së mori mbrojtje nga masat antikorrupsion dhe ndjekjet e mundshme. Duhet mbajtur mend se rënia e Qeverisë së Kosovës është gjithashtu një ndihmë për Aleksandar Vuçiq, i cili sigurisht që do të preferonte të mos e kishte Kurtin si kundërshtar në negociata.

Më 22 prill, pasi Vetëvendosje nuk e kishte caktuar një kandidat për kryeministër të ri dhe në vend të kësaj kërkoi zgjedhje të reja pas pandemisë, Presidenti i Kosovës zyrtarisht ofroi mandatin për formimin e një qeverie të re për çdo parti që mund të sigurojë një shumicën parlamentare. Shumë njerëz e kanë klasifikuar këtë veprim të Thaçit si antikushtetues, pasi Kushtetuta e Kosovës nuk parashikon një afat kohor që partia më e madhe duhet të paraqesë një emër për kryeministër të ri. Ndërkohë, mbështetja për Vetëvendosjen në mesin elektoratit vazhdon të rritet. Që nga zgjedhjet parlamentare në tetor 2019, kur partia e Kurtit fitoi pak më shumë se 26 për qind të votave, sondazhet tregojnë se vlerësimi i partisë është përmirësuar për deri në 50 për qind. Është e rëndësishme të theksohet këtu se kryetarja e kuvendit të Kosovës që ishte bartëse e listës së LDK –së në këto zgjedhje, Vjosa Osmani, kundërshtoi mocionin e mosbesimit gjatë pandemisë dhe gjithashtu kundërshtoi formimin e një qeverie të re në të cilën LDK-ja do të ishte me të ashtuquajturin “fraksion lufte” (PDK, AAK dhe NISMA). Përkundër gjithë kësaj, Thaçi dhe Grenell kërkojnë ta paraqesin grushtin e shtetit si një fitore për demokracinë, duke nënvizuar legjitimitetin e një qeverie të ardhshme pa Vetëvendosjen. Kjo përpjekje për të ripërcaktuar legjitimitetin demokratik dhe për të ndarë konceptin e demokracisë nga vullneti i popullit është e rrezikshme jo vetëm për Kosovën, por edhe më tej jashtë saj.

Fundi i BE-së në Ballkan?

Një aspekt i tretë që duhet shqetësuar është reagimi i Bashkimit Europian ndaj ngjarjeve në Kosovë – ose më saktë, dështimi i BE-së për të reaguar. Megjithëse disa zyrtarë europianë kanë mbështetur planin e Kurtit për të hequr gradualisht tarifat kundër Serbisë dhe kundërshtuan mocionin e mosbesimit gjatë pandemisë, Bashkimi Europian ka dëshmuar se nuk është i gatshëm – apo nuk po do  – që të parandalojë rrëzimin e Qeverisë së Kosovës. Mbetet për t’u parë nëse BE do të jetë në gjendje të parandalojë marrëveshjen për një shkëmbim territoresh ndërmjet Kosovës dhe Serbisë. Për të qenë më korrekt, ideja për rikorrigjimin e kufijve është shfaqur së pari brenda dialogut të Brukselit midis Beogradit dhe Prishtinës, gjë që tregon se Bashkimi Europian mund të mos jetë plotësisht kundër një nocioni të tillë. Deri më tani, dialogu i udhëhequr nga BE nuk ka dhënë rezultatet e pritura dhe ka bërë që të jetë një burim zhgënjimi midis qytetarëve, si në Serbi ashtu edhe në Kosovë.

Pse atëherë ky interesim i zbehtë i BE-së për Ballkanin është për t’u shqetësuar? Mbi të gjitha sepse tërheqja e BE-së do të linte hapësirë për ndikime të tjera të jashtme, potencialisht shumë të rrezikshme – siç dëshmohet nga ngjarjet e fundit në Kosovë dhe siç diskutohet në këtë artikull. Së dyti, përkundër problemeve të pamohueshme strukturore me të cilat janë përballur me vite, Bashkimi Europian ka ende potencial të bëhet, përmes reformës themelore dhe radikale, një komunitet i mirëfilltë i popujve. Në këtë proces, është e rëndësishme të mos lini Ballkanin buzë rrugës. Pjesë e këtyre reformave duhet të jetë rigjenerimi i BE-së me dialogun midis Serbisë dhe Kosovës, i bazuar në parime të reja dhe i përqendruar në mirëqenien e qytetarëve të thjeshtë dhe jo të elitave politike.

(Artikulli është publikuar në portalin European Western Balkans, përkthyer nga Klankosova.tv)

Isidora Stakić ka qenë studiuese në Qendrën e Beogradit për Politikat e Sigurisë që nga viti 2013. Ajo ka diplomë BA në shkencat politike dhe gradën MA në të drejtat e njeriut. Ajo është gjithashtu Koordinatore e Ngjarjes Akademike dhe e Ekipit Analitik të Forumit të Sigurisë në Beograd.